عسل داروی پزشکان باستان

عسل یک داروی باستانی برای درمان زخم های عفونی است که اخیراً توسط حوزه پزشکی “دوباره” کشف شده است، به ویژه در مواردی که عوامل درمانی مدرن مرسوم با شکست مواجه می­شوند.

اولین اشاره مکتوب به عسل، یک لوح سومری است که قدمت آن به 2100 تا 2000 قبل از میلاد می رسد، که در آن کاربرد عسل را به عنوان دارو و مرهم ذکر کرده است.

ارسطو (384-322 قبل از میلاد) هنگام بحث در مورد عسل‌های مختلف، از عسل کم رنگ به عنوان مرهم چشم و زخم یاد می‌کند.

عسل مانوکا به عنوان دارو

گزارش شده است که عسل مانوکا فعالیت ضد میکروبی در برابر باکتری های بیماری­زا مانند استافیلوکوکوس اورئوس (S. aureus) و هلیکوباکتر پیلوری (H. pylori) نشان می دهد و این عسل را به یک ماده غذایی کاربردی امیدوارکننده برای درمان زخم یا زخم معده تبدیل می کند.

(منبع: عسل؛ خواص دارویی و فعالیت ضد باکتریایی آن، مجله آسیایی اقیانوس آرام زیست پزشکی گرمسیری، 2011)

تعاریف عسل

فرهنگ لغت دانشگاهی جدید وبستر (webster)، 1979: “عسل یک ماده چسبناک شیرین است که از شهد گل ها در کیسه عسل زنبورهای مختلف به دست می آید.”

این تعریف معمولی، فاقد دقت است زیرا:

عسل نه تنها از شهد گل ها، بلکه از شیرابه که در قسمت های زنده (برگ، پوست) درختان خاص وجود دارد، به دست می آید. رسیدن عسل نه تنها در “کیسه عسل زنبورهای مختلف” بلکه در لانه های مومی شش ضلعی آنها از طریق مکانیسم های پیچیده فیزیکی و شیمیایی (تبخیر).

از طریق یک مکانیسم خاص بسیار جالب به نام “تروفولاکسی” (tropholaxy) که نوعی “بوسه” بین تمام زنبورهایی است که در رسیدن عسل شرکت می کنند. تروفولاکسی دقیقاً به معنای انتقال قطرات کوچک شهد یا عسل نرسیده (دارای رطوبت زیاد) از یک زنبور به زنبور دیگر است. از طریق این انتقال، شهد “گام به گام” یا اگر بخواهید “بوس به بوسه” روبیت زیاد خود را از دست می دهد.

یک محصول غذایی

تنها نوع حشره یا زنبوری که می تواند عسل کلاسیک تولید کند زنبورهای گونه “Apis mellifera” هستند. با این حال نوعی زنبور بدون نیش در آمریکای مرکزی وجود دارد، به عنوان مثال، (Melipona)، که یک عسل “دارویی” عالی تولید می کند که در درمان بیماری های چشم استفاده می شود.

«ترشحاتی که از قسمت‌های زنده گیاهان خارج می‌شود» عبارت است از «شیره» (Sap) یا «شیره» (Juices) که از انواع خاصی از گیاهان یا درختان مانند کاج، بلوط و غیره ترشح می‌شود، مخصوصاً در بهار و در روزهای گرم. این نوع ترشحات گیاهی از طریق یک فرآیند طبیعی فیزیولوژیکی، که بعداً در “بخش دانشنامه عسلک” خواهیم دید، منبع نسبتاً کمی برای تولید عسل (عسلک) هستند.

در راستای جستجوی غذا و بر اثر فعالیت حشراتی نظیر شته، ترشحاتی روی سطح برگ و پوست بجا می ماند. این شیره “به دست آمده از حشرات” سرشار از کربوهیدرات ها و مواد معدنی است که البته برای زنبورها نیز جذاب است.

«شهد گل‌ها و/یا این ترشحات جمع‌آوری می‌شوند، فرآوری می‌شوند و با مواد خاصی از زنبور عسل ترکیب می‌شوند، لذا نشان می‌دهد که عسل در واقع یک محصول زنبور عسل است و نه فقط شهد ساده. حتی اگر برای برخی از شما ناخوشایند باشد، عسل از قبل در معده زنبورهای یک کلنی زنبور عسل، پیش هضم شده است. این “پیش هضم” بسیار مهم است و عامل بیشتر خواص دارویی خاص عسل است بویژه آنزیم ها و مخمرها (که درواقع توسط خود زنبور تولید و اضافه می شوند).

عسل رسیده

«ذخیره و مجال دادن برای رسیدن عسل» به این معنی است که عسل رسیده باید ترکیب کمی (قابل اندازه گیری) داشته باشد، مخصوصاً از نظر میزان آب که اندازه گیری می شود. بنابراین، یک عسل “رسیده” نباید بیش از 20-23٪ رطوبت داشته باشد.

“این محصول غذایی می تواند مایع، غلیظ یا گرانوله شده باشد” لذا مهم است هنگامی که به مشتریان خود توضیح می دهید که عسل رس بسته بیانگر تقلب بودن عسل نیست، بلکه یک محصول 100٪ طبیعی است.

منشاء عسل ­ها

عسل منشأ گیاهی (گلی) و حیوانی (شته) متفاوتی دارد. می توان عسل را با توجه به این منشاهای مختلف به سادگی به این صورت طبقه بندی کرد:

عسل با منشا شهد (گل)

عسلک با منشاء درختان و/یا شته ها.

با توجه به منشا گیاهی (گلی) عسل، از نظر تئوری صدها نوع مختلف عسل داریم:

عسل اسطوخودوس؛ عسل آویشن؛ عسل مرکبات؛ عسل اقاقیا؛ عسل نعناع؛ عسل شبدر، گشنیز، رازیانه و غیره

روش های استخراج

بسته به روش استحصال (استخراج) عسل توسط زنبورداران، چندین نوع عسل را در بازار عرضه می­شود:

عسل شانه ای (comb honey)؛ بهترین نوع عسل برای درمان بیماری های دهان و اندام های گوارشی است.

عسل معمولی ترکیب شده با تکه های موم؛ می­توان آن را به صورت داخلی و همچنین خارجی در بیماری های مختلف استفاده کرد.

شهد قطره ای (dripping honey): نوع خاصی از عسل فرآوری شده زیستی که با استفاده از نیروهای گرانشی به دست می آید. زنبوردار فقط سرپولک های شان عسل را باز می کند و اجازه می دهد عسل به آرامی به سمت پایین جریان یابد، بدون اینکه از هیچ نیروی فیزیکی دیگری استفاده کند. این نوع عسل دارای حداقل مقدار هوا در داخل است، بنابراین بهتر در برابر واکنش های اکسیداتیو مقاومت می کند.

عسل استخراج شده (extracted honey)؛ عسلی که از چرخاندن شا­نهای بدون سرپولک به دست می آید. این رایج ترین روشی است که در بین زنبورداران استفاده می شود، به ویژه در میان زنبورداران بزرگ که زمان استفاده از روش های “آهسته تر” دیگر را ندارند.

عسل فشرده (pressed honey)؛ عسلی که از “فشردن” لانه زنبوری، با یا بدون استفاده از حرارت به دست می ­آید. از دیدگاه ما، به عنوان یک متخصص زنبوردرمانی، البته که عسل “فشار سرد” بسیار بهتر از “فشار گرم” است.

دیگر انواع دسته بندی­ های عسل

با توجه به مقصد نهایی (مصرف) می­توان عسل را نیز در موارد زیر طبقه بندی کرد:

عسل برای مصرف معمولی خانگی (مصرف غذایی)؛

عسل صنعتی مورد استفاده در صنایع غذایی و آشامیدنی؛

عسل بعنوان شیرین کننده؛ اضافه شده به سایر غذاها؛

عسل نگهدارنده؛ عسل برای نگهداری مواد غذایی دیگر، به عنوان مثال میوه ها، یا … سایر محصولات زنبور عسل مانند گرده زنبور عسل یا ژل رویال استفاده می شود.

عسل دارویی: مورد استفاده در زنبوردرمانی.

عسل آرایشی: مورد استفاده در فرآورده ها و محصولات آرایشی مختلف.

عسل “فنی” (technical)؛ عسل استفاده شده در ساخت برخی از توپ های گلف (…!) و برای کاهش صدای شکستن شیشه ها هنگام سرقت!! (موردی که در استرالیا اتفاق افتاده!).

ویژگی های مشترک

صرف نظر از منشاء عسل ­ها، همه انواع عسل ها دارای ویژگی های مشترک هستند و همه در زنبوردرمانی برای ما مفید هستند.

(منبع: دکتر استفان استانگاچیو، یادداشت ها)